آجرهاي نسوز و به صورت كلي مواد نسوز يكي از مهم‌ترين بخش‌هاي صنعت فولاد و سيمان است.
در اين بخش به اهميت مواد نسوز در صنايع مختلف خواهيم پرداخت اما قبل از آن نگاهي به تاريخچه و كابرد آن خواهيم داشت.
به لحاظ تاريخي مشخص نيست چه فرد يا چه كشوري ساخت مواد ديرگداز يا نسوز را براي اولين بار انجام داده است، اما احتمال مي‌رود چين جزو اولين كشورهايي بوده كه به صنعت سراميك دست پيدا كرده است.
در ابتداي كار براي ساخت مواد نسوز از خاك‌هاي رس استفاده مي‌شد اما در قرن ۱۹ به مرور مواد ديگري براي بالا بردن كيفيت مواد نسوز هم مورد استفاده قرار گرفت.
در چهار دهه‌ي اخير با توجه به نياز مصرف كنندگان به مواد نسوز با كيفيت، بسياري از توليد كنندگان مواد نسوز و آجر نسوز اقدام به توليد موادي جديدتر كردند كه اين مواد علاوه بر افزايش كيفيت افزايش كميت در زمان كوتاه‌تر را هم به وجود مي‌آورد.
اما عمر صنعت نسوز در ايران كمتر از يك قرن است و يكي از صنعت‌هاي جوان اين حوزه به شمار مي‌رود.
در سال ۱۳۱۸ هجري شمسي اولين كارخانه توليد مواد ديرگداز يا نسوز در ايران اقدام به توليد آجر نسوز و به صورت كلي مواد نسوز كرد.
كاربرد و اهميت صنعت نسوز
عملكرد كوره‌هاي صنعتي متاثر از موادي است كه در درون آن به كار مي‌رود.
مرغوبيت مواد نسوز به همراه نصب صحيح آن از جمله عواملي هستند كه عمر مفيد و بازدهي كوره‌ها را مشخص مي‌كنند.
با توجه به تحريم‌هاي اعمال شده چه به لحاظ علمي و دانش و چه به لحاظ واردات اهميت اين مواد در صنايع بزرگ مشخص مي‌گردد .
بسياري از صنايع بزرگ مانند فولاد، سيمان، سرب، روي، مس، شيشه و حتي برق وابستگي زيادي به اين مواد نسوز دارند و در صورتي كه اين مواد در دسترس نباشند عملا اين صنايع هم متوقف مي‌شوند.
در كنار اين موضوع برخي از صنايع براي بالا بردن كيفيت توليدشان به مواد نسوز با تكنولوژي ويژه‌اي نيازمند هستند؛ بنا براين بهتر است تحقيق و توسعه در اين صنعت بيش از پيش جدي گرفته شود.
صنايع وابسته به مواد نسوز
توليد فراورده‌هاي نسوز (https://faranasooz.com/توليد-انواع-جرمهاي-عايق-و-نسوز-پيشرفته/) به دليل كاربرد گسترده و وابستگي شديد صنايع مانند صنايع فولاد، سيمان، آلومينيوم، مس و شيشه اهميت ويژه‌اي دارد.
آجرهاي نسوز به عنوان كالايي استراتژيك مطرح بوده است و در بازارهاي جهاني به عنوان ابزاري براي سلطه كشورهاي صنعتي بر كشورهاي در حال توسعه استفاده شده است.
شايان ذكر است كه نياز به آجرهاي نسوز و يا مواد نسوز صرفا مربوط به حرارت نيست و مقاومت اين ماده در برابر سايش و استحكام هم از ديگر مواردي است كه مي‌بايست دقت گردد.
صنايع زيادي در فرايند توليد خود نيازمند آجر نسوز يا مواد نسوز هستند كه در ادامه به برخي از آن‌ها اشاره مي‌كنيم:
- صنايع آهن و فولاد
- صنايع فلزات غير آهني
- صنايع شيشه
- صنايع گاز
- نيروگاه‌ها
- كوره ها و ابزار آلات كوره
- توربينهاي گازي
- راكتورهاي هسته‌اي
- كوره‌هاي ساخت سيمان و آهك
- كوره‌هاي زباله سوزي
تعريف ديرگداز يا مواد نسوز
تعاريف مختلفي براي ديرگدازها يا مواد نسوز وجود دارد، كه هر يك جنبه‌ي خاصي از مواد نسوز را در نظر گرفته اند.
به عنوان مثال عناوين قديمي آجر نسوز را موادي مي‌دانستند كه دماهاي بيشتر از ۱۵۰۰ درجه سلسيوس را بتوانند تحمل كنند.
تعريف كامل‌تر: آجر نسوز به موادي گفته مي‌شود كه به عنوان مصالح ساختماني كوره ها به كار مي‌روند و مي‌توانند خواص فيزيكي خود را در دماهاي بالا و شرايط محيطي كوره حفظ كنند.
بنابراين بديهي است كه اهميت آجر نسوز يا مواد نسوز فقط به پايداري حرارتي آن نيست، بلكه پايداري فيزيكي و شيميايي آن در مقابل آثار مخرب محيط در دماي بالا نيز مطرح است
تقسيم بندي نسوزها
نسوزها يا ديرگدازها در منابع مختلف تقسيم بندي‌هاي متفاوتي دارد كه ما در زير به مرسوم‌ترين آن‌ها اشاره خواهيم كرد.
- درجه ديرگدازي
- خاصيت شيميايي
- نوع مواد اوليه
- نوع و شكل ديرگداز
- روش توليد
- تركيب شيميايي
خواص نسوزها
مهم‌ترين عوامي كه نسوزها را پر اهميت مي‌كند:
- ريز ساختار
- نوع و خلوص مواد اوليه
- تكنولوژي ساخت
- عوامل و شرايط محيطي
با توجه به نوع مواد اوليه و كيفيت نهايي فرايند ساخت خاصي انتخاب مي‌شود كه ريز ساختار مطلوب را ايجاد كند. زماني كه نسوزي با كيفيت مطلوب ايجاد شود، خواص و شرايط كاري مورد نظر را خواهد داشت و به زودي در معرض تخريب قرار نخواهد گرفت.
برخي از خواص مهم آجرهاي نسوز يا ديرگدازه ها عبارت‌اند از:
- ديرگدازي
- تركيب و آناليز شيميايي و فازي
- چگالي و تخلخل
- استحكام فشاري سرد
- استحكام خمشي گرم
- استحكام خمشي سرد
- هدايت حرارتي
- انبساط حرارتي
- تغييرات ابعادي و در حرارت دادن مجدد
- مقاومت در برابر شوك حرارتي
- مقاوت به خوردگي
- مقاومت در برابر ضربه
- مقاومت در برابر خزش
- مقاومت سايشي
- قابليت عبور دهي گاز
آجر نسوز تنها در صنايع نمايي ساختمان و شومينه كاربرد ندارند و كاربر اصلي و مهم اين مواد در صنايع بزرگ و مولد مانند فولا، سيمان، مس و آلومينيوم است.
توليد اين صنايع وابستگي زيادي به اين مواد دارد و در صورت عدم تامين مواد نسوز عملا اين صنايع متوقف خواهند شد
خوشبختانه در كشور ما پيشرفت چشمگيري در توليد آجرهاي نسوز و مواد نسوز انجام گرفته است كه شركت فرانسوز يزد يكي از شركت‌هاي مهم در توليد آجر نسوز صنعتي به شمار مي‌رود.
منبع: timag